praca dyplomowa z badaniami
Przedstawione powyżej teorie ukazują filozoficzne, teologiczne i psychologiczne rozumienie terminu doświadczenie religijne. Obecnie ukazane zostanie potoczne rozumienie tego pojęcia.
W dniach 13-18 II 1992 roku wykonano badania sondażowe na próbce młodzieży miasta Płocka. Dotyczyły one percepcji przeżycia religijnego. Badano dwie, przypadkowo wybrane klasy.
Pierwszą z nich była klasa IV b Liceum Ogólnokształcącego im. St. Małachowskiego w Płocku. Jest to klasa żeńska o profilu podstawowym. W dniu badania obecnych było 16 osób i wszystkie wyraziły zgodę na uczestniczenie w nich. Badane osoby były w wieku 19 ‑ 21 lat. Średnia wieku wyniosła niewiele ponad 19 lat.
Drugą badaną grupą była klasa III ps Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Płocku. Jest to również klasa żeńska, której profil przygotowuje do zawodu sprzedawcy. W dniu badania obecne były 23 osoby. Wszystkie osoby wzięły udział w badaniu. Wiek badanych wahał się w granicach 18 ‑ 20 lat. Średnia wieku wyniosła nieco poniżej 18 lat. Badania w Liceum Ogólnokształcącym wykonano w dniu 13.02.1992 roku, zaś w Zasadniczej Szkole Zawodowej w dniu 18.02.1992 roku. Obydwie badane grupy są ostatnimi klasami w swoich typach szkół. Obydwie grupy określiły swoją przynależność do grup religijnych jako „średnią”, przy czym młodzież licealna określiła ją nieco wyżej od uczniów szkoły zawodowej[i].
Rozkład wieku w obydwu badanych grupach ilustruje poniższa tabela:
Tabela 1. Wiek osób w badaniach sondażowych
|
wiek |
17 |
18 |
19 |
20 |
|
|
LO |
N |
– |
6 |
8 |
1 |
|
% |
– |
40 |
53,3 |
6,6 |
|
|
ZSZ |
N |
19 |
3 |
1 |
– |
|
% |
82,6 |
13 |
4,3 |
– |
|
Do przeprowadzenia badań psychologicznych użyto zespołu metod psychologicznych[ii] do badania przeżycia religijnego. Składa się on z dyferencjału semantycznego, testu zdań niedokończonych i ankiety. Na wstępie pytano badanych o wiek, płeć, wykształcenie, rodzaj szkoły i stopień przynależności do grupy religijnej[iii].
Cechy przeżycia religijnego według oceny młodzieży
Jako podstawę do określenia cech przeżycia religijnego przyjęto dyferencjał semantyczny.
Przeprowadzone badania psychologiczne wykazały bardzo pozytywną recepcję przeżycia religijnego wśród badanej młodzieży. Wydaje się, że przeżycie religijne odgrywa dużą rolę w życiu młodzieży. Pomiędzy badanymi grupami nie stwierdzono zasadniczych różnic w percepcji przeżycia religijnego. Największe różnice wystąpiły w zakresie jego przydatności (LO ‑ 5,9; ZSZ ‑ 5,4), wierności (ZSZ 5,5; LO ‑ 5,1), ważności (LO ‑ 5,8; ZSZ ‑ 5,3), mocy (ZSZ 5,3; LO ‑ 4,9). W żadnym przypadku różnica nie przekroczyła O,5 są więc one stosunkowo małe. Skrajnie wysokie oceny uzyskały takie cechy przeżycia religijnego, jak: dobroć (LO ‑ 5,9; ZSZ ‑ 5,8; średnia 5,85), potrzeba (LO ‑ 5,9; ZSZ ‑ 5,4; średnia 5,65) i użyteczność (LO ‑ 5,7; ZSZ ‑ 5,5; średnia 5,60).
Skrajnie niskie oceny otrzymały następujące cechy przeżycia religijnego: centralność (LO ‑ 4,8; ZSZ ‑ 4,8; średnia 4,8), dawanie swobody (LO ‑ 5,2; ZSZ ‑ 4.9; średnia 5,05) i moc (LO ‑ 4,9; ZSZ ‑ 5,3; średnia 5,1)[v].
W percepcji przeżycia religijnego nie istnieją znaczące różnice między licealistami a młodzieżą uczęszczającą do ZSZ . Potwierdza to tezę, że typ szkoły nie wpływa w sposób zasadniczy na percepcję przeżycia religijnego. Badania W. Jamesa potwierdzają, że przeżycia religijne nie zależą od wykształcenia, gdyż są one w równym stopniu funkcją uczuć, co intelektu[vi]. Podobne wnioski wyciąga również W. Gruehn[vii].
Nie sposób nie dostrzec bardzo wysokiej kwalifikacji przeżycia religijnego i jego właściwości przez obydwie badane grupy. Z danych otrzymanych z badania dyferencjałem semantycznym wynika, że doświadczenie religijne jest odbierane jako rzeczywistość jednoznacznie pozytywna. Można by z tego faktu próbować wyprowadzić tezę o wysokiej religijności badanej młodzieży, jednak raczej nie dałaby się ona utrzymać bez poparcia szerszymi badaniami. W przypadku poprzestania na dotychczasowych badaniach można by bowiem również twierdzić, że jest to jedynie czysto teoretyczna wiedza młodzieży o przeżyciu religijnym nie znajdująca życiowego odzwierciedlenia[viii].
Między porównywanymi grupami zachodzą jednak nieznaczne różnice. Sądząc z deklaracji, przeżycie religijne jest nieco ważniejsze i bardziej potrzebne dla młodzieży licealnej. Jest też dla niej również bardziej żywe, użyteczne i pozostawiające większą swobodę.
Dla młodzieży ze szkoły zawodowej jest ono natomiast bardziej wierne i mocne, mądre, sensowne, prawdziwe i czyniące szczęśliwym. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że cechy podkreślane przez młodzież ZSZ nieco bardziej wskazują na trwałe, statyczne elementy przeżycia religijnego. Dla młodzieży licealnej jest ono natomiast istotnym elementem życia, bardziej żywym i użytecznym, ale dużo słabszym (4.9), niż dla młodzieży uczęszczającej do szkoły zawodowej. Zdecydowanie najniższą ilość wyborów otrzymała centralność jako atrybut przeżycia religijnego. Wydaje się jednak, że jest to wynikiem niezrozumienia tego terminu przez znaczną część respondentów. Inaczej trudno byłoby wytłumaczyć fakt, że dla danej osoby przeżycie religijne nie jest wyraźnie centralne podczas, gdy jest dla niej zdecydowanie potrzebne, ważne i dobre.
Badana młodzież nie jest również wyraźnie przekonana o tym, że przeżycie religijne daje swobodę. Jest to o tyle zastanawiające, że młodzież wypełniająca ankietę przy opisie sytuacji, w których doświadczyła przeżycia religijnego oraz przy próbie podania jego definicji raczej nie wymienia okoliczności związanych z religią instytucjonalną, która mogłaby w tym przypadku zostać potraktowana jako element uznawany za źródło zniewalające. Być może w celu lepszego wyjaśnienia należałoby spytać badanych, czy ich zdaniem Bóg pozostawia człowiekowi dużą swobodę.
[i] Por. R. Jaworski, J. Wichorowski. Percepcja przeżycia religijnego u młodzieży szkół ponadpodstawowych. mps. P³ock 1992 s. 10-11.
[ii] Patrz Aneks nr 1.
[iii] Por. R. Jaworski, J. Wichorowski, jw. s. 11.
[iv] Przy sporządzaniu wykresu użyto następujących skrótów określających badane przymioty przeżycia religijnego: „PO-potrzebne, NP-niepotrzebne; MĄ-mądre, GL-głupie; ZD-zdrowe, CH-chore; CE-centralne, PE-peryferyjne; WI-wierne, NW-nie wierne; ZY-żywe, MA-martwe; DO-dobre, ZL-złe; UZ-użyteczne, NU-nieużyteczne; WA-ważne, NW-nieważne; DS-dające swobodę, OG-ograniczające mnie; MO-mocne, SL-słabe; SE-sensowne, BE-bezsensowne; PR-prawdziwe, NP-nie prawdziwe; CMS-czyniące mnie szczęśliwym, UN-unieszczęśliwiające mnie”.
[v] Por. R. Jaworski, J. Wichorowski, jw. s. 13-14.
[vi] Por. W. James, jw. s. 455-456.
[vii] Por. W. Gruehn, jw. s. 112.
[viii] Por. R. Jaworski, J. Wichorowski, jw. s. 16.