Ciekawym wydaje się fakt, że ankietowana młodzież, mimo zbieżności w określaniu atrybutów przeżycia religijnego w bardzo różny sposób pojmuje doświadczenie religijne.
Wśród młodzieży ZSZ tylko 4 osoby odpowiedziały na pytanie o definicję przeżycia religijnego. Z wypowiedzi tych wynika, że jest ono pojmowane jako swego rodzaju uczucie.
Bardzo trudno te wypowiedzi pogodzić z faktem, że dla tej grupy młodzieży doświadczenie religijne nosi bardzo silne znamiona trwałości. Znamiennym jest również fakt, że zdecydowana większość respondentów z tego środowiska nie chce lub nie potrafi zdefiniować przeżycia religijnego. Wiele osób twierdzi, że nigdy w życiu nie doświadczyło przeżycia religijnego. Takie stwierdzenie wydaje się być niepokojące, zwłaszcza w świetle następujących słów W. Granata: „Wiara, zwłaszcza gdy jest połączona z miłością jest punktem wyjścia i źródłem chrześcijańskiego doświadczenia, gdyż jest życiowym darem i prowadzi do obcowania z Bogiem; w człowieku, który wierzy i kocha pojawia się Duch Święty, ustawicznie świadczy On, żeśmy <<Synami Bożymi, a jeśli Synami, to i dziedzicami…>>”[i].
W tym kontekście brak doświadczeń religijnych może rodzić zaniepokojenie, a w niektórych wypadkach może być przyczyną kryzysu wiary u opisywanej młodzieży[ii].
Zgoła inaczej przedstawia się sytuacja u uczniów LO. W tej grupie prawie wszyscy odpowiedzieli na pytanie o rozumienie przeżycia religijnego i próbę jego definicji. Wypowiedzi w tej grupie są o wiele bardziej zróżnicowane. Doświadczenie religijne jest tu rozumiane jako: wspólne dzielenie się swoją wiarą, dostrzeżenie Boga w drugim człowieku, osobiste, bliskie zetknięcie się z Bogiem, pewność wiary lub sama wiara w Jego obecność. Dla innych jest ono doświadczeniem bliskości Boga i Jego pomocy oraz poczucia bezpieczeństwa, jakie zapewnia.
Tę różnorodność definicji przeżycia religijnego potwierdzają spostrzeżenia zawarte w literaturze psychologicznej. Allport stwierdza: „Relacje nastolatków dotyczące ich osobistych doświadczeń religijnych są zdumiewająco różnorodne. Niektórzy odkrywają, że skłonność religijna rozbłyska z dnia na dzień. (…) Niektórzy mówią o podniosłym wrażeniu, jakie wywarła na nich konfirmacja czy Pierwsza Komunia. Wielu ma skłonność do smutku i twierdzi, że dla nich poczucie religijne przybiera zawsze formę melancholijnego zamyślenia. Wielu, prawdopodobnie większość przeżywa wahania związane z wiarą, spadając ze szczytów egzaltacji w otchłanie rozpaczy”[iii].
Ankieta dotycząca próby definicji przeżycia religijnego nasuwa więc pewne wnioski. Doświadczenie religijne i jego cechy są równie wysoko akceptowane przez młodzież, jednak w przypadku licealistów deklaracje te są poparte osobistymi przemyśleniami i większym doświadczeniem w tej dziedzinie. Przeżycia religijne młodzieży uczęszczającej do LO są bardziej dojrzałe i osobiste. Niewielkie grupy badanych i nie dość wszechstronne metody badań nie upoważniają jednak do autorytatywnego sformułowania takiego stwierdzenia[iv].
Zastanawiającym wydaje się być jednakże fakt, iż badana młodzież prezentuje brak głębszego przemyślenia treści związanych z przeżyciem religijnym. Jest to zjawisko o tyle niepokojące, że może w konsekwencji doprowadzić do wytworzenia się niepełnej i niedojrzałej religijności. Poza tym trzeba pamiętać, że w nowoczesnym pluralistycznym społeczeństwie zewnętrzne przyczyny trwałości wierzeń nie będą już tak istotne, jak obecnie[v]
Rozumienie pojęcia „przeżycie religijne”
Pojęcie „przeżycia religijnego” w badaniach nad młodzieżą jest złożone i różnorodnie interpretowane, w zależności od środowiska i osobistych doświadczeń respondentów. Wyniki przeprowadzonych ankiet wskazują na różnice w pojmowaniu tego terminu między uczniami szkół zawodowych (ZSZ) a liceów ogólnokształcących (LO), co pozwala na wnikliwsze spojrzenie na kwestie związane z religijnością młodzieży.
Rozumienie przeżycia religijnego w ZSZ
Wśród uczniów szkół zawodowych temat przeżycia religijnego budzi trudności w określeniu i zdefiniowaniu. Tylko nieliczni ankietowani podejmują próbę opisania tego doświadczenia, wskazując, że kojarzy się ono z uczuciem. Zaskakujące jest to, że dla większości respondentów doświadczenie religijne jest postrzegane jako trwałe, mimo braku wyraźnej zdolności do jego opisania lub zrozumienia.
Znaczący odsetek młodzieży z ZSZ twierdzi, że nigdy nie przeżył doświadczenia religijnego. Taka deklaracja może budzić zaniepokojenie, zwłaszcza w kontekście słów Władysława Granata, który podkreśla, że wiara połączona z miłością prowadzi do chrześcijańskiego doświadczenia Boga, stanowiącego fundament relacji z Nim. Brak przeżyć religijnych u młodzieży może wskazywać na brak zaangażowania duchowego lub trudności w rozwoju religijności, co w skrajnych przypadkach może skutkować kryzysem wiary.
Rozumienie przeżycia religijnego w LO
Inaczej przedstawia się sytuacja w grupie uczniów liceów ogólnokształcących. Respondenci z tego środowiska w większości podejmują próbę definicji przeżycia religijnego, oferując zróżnicowane interpretacje. Dla niektórych jest to wspólne dzielenie się wiarą, dla innych – osobiste zetknięcie z Bogiem, dostrzeżenie Jego obecności w drugim człowieku lub poczucie bliskości i bezpieczeństwa wynikające z relacji z Bogiem.
Te różnorodne wypowiedzi znajdują odzwierciedlenie w literaturze psychologicznej. Gordon Allport zauważa, że osobiste doświadczenia religijne nastolatków są niezwykle zróżnicowane. Niektórzy odkrywają skłonność religijną nagle, inni przypisują ją wyjątkowym wydarzeniom, takim jak konfirmacja czy Pierwsza Komunia. Wielu młodych ludzi doświadcza ambiwalencji w wierze, przechodząc od egzaltacji do zwątpienia i melancholii. Różnorodność tych przeżyć podkreśla indywidualny charakter religijności, zależny od emocjonalnych i duchowych predyspozycji jednostki.
Wnioski z badań
Ankieta na temat rozumienia przeżycia religijnego ukazuje istotne różnice między grupami badanej młodzieży. Licealiści cechują się większą dojrzałością religijną, ich wypowiedzi są bardziej osobiste i przemyślane. Z kolei uczniowie ZSZ wykazują mniejszą refleksję nad przeżyciami duchowymi, co może wskazywać na niedojrzałość religijną lub brak głębszego zaangażowania w życie religijne.
Jednakże, ograniczenia badania – takie jak mała liczebność próby i brak wszechstronnych metod – nie pozwalają na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków. Niemniej, zauważalny brak przemyśleń nad przeżyciem religijnym u części młodzieży może w przyszłości prowadzić do wykształcenia niedojrzałej religijności. W pluralistycznym społeczeństwie, w którym czynniki zewnętrzne tracą na znaczeniu, większy nacisk należy kłaść na rozwijanie głębokiego, wewnętrznego doświadczenia wiary.
Znaczenie przeżycia religijnego dla rozwoju młodzieży
Przeżycie religijne odgrywa kluczową rolę w rozwoju osobowości młodzieży, stanowiąc fundament ich duchowego i emocjonalnego wzrostu. Brak takich doświadczeń może wskazywać na problematyczne podejście do religii, wynikające z niedostatecznego wsparcia ze strony rodziny, środowiska szkolnego czy wspólnoty religijnej. Dlatego ważne jest, aby proces edukacji religijnej uwzględniał zarówno intelektualny, jak i emocjonalny wymiar wiary, wspierając młodzież w poszukiwaniu autentycznych przeżyć duchowych.
Podsumowanie
Rozumienie pojęcia „przeżycie religijne” różni się w zależności od poziomu dojrzałości i zaangażowania religijnego młodzieży. Wyniki badań wskazują, że licealiści wykazują większą świadomość i zdolność do refleksji nad tym aspektem życia duchowego, podczas gdy młodzież z ZSZ częściej deklaruje brak takich doświadczeń. Ta różnica podkreśla potrzebę intensywniejszej pracy wychowawczej i duszpasterskiej, aby pomóc młodzieży w odkrywaniu głębszego sensu i wartości religii w ich życiu.
[i] W. Granat, jw. s. 221. Cytaty z Pisma św. podano za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Poznań – Warszawa 1980.
[ii] Por. R. Jaworski, J. Wichorowski, jw. s. 17-19.
[iii] G. W. Allport. Osobowość i religia, jw. s. 122.
[iv] R. Jaworski, J. Wichorowski, jw. s. 19-20.
[v] Por. J. Mariański. Kondycja religijna i moralna młodych Polaków. Kraków 1991. s. 97.