„Człowiek dzisiejszy i jutrzejszy będzie tylko wówczas wierzył, jeśli uda mu się osiągnąć własne doświadczenie religijne.
Jeśli mu się to nie uda, coraz widoczniej będzie się rozmijał ze słowami Chrystusa”[i].
(kardynał F. König)
Zamieszczone powyżej słowa arcybiskupa Wiednia obrazują w najpełniejszy sposób skomplikowaną sytuację duchową, w jakiej znajduje się współczesny człowiek. Położenie tak silnego akcentu na osiągnięcie własnego doświadczenia religijnego wydaje się być ze wszech miar uzasadnione. Cechująca współczesnego człowieka pogoń za empirią prowadzi do zrelatywizowania systemu wartości. Ważne i wartościowe stało się to, co da się dotknąć, przeżyć, doświadczyć. W tym świetle kwestia doświadczenia religijnego staje się niesłychanie ważna dla mentalności człowieka, często warunkuje wręcz rozwój religijności danej jednostki. Obserwowane w ostatnim czasie niemal powszechne zafascynowanie medytacjami Wschodu wydaje się być niczym innym, jak tylko poszukiwaniem głębokich przeżyć religijnych. Niepokojem winien napawać fakt, że zwłaszcza młodzi ludzie nie mogą (bądź nie chcą) dostrzegać ich na gruncie chrześcijańskim.
Biorąc pod uwagę powyższy kontekst, nietrudno zauważyć, że współczesnemu człowiekowi nie wystarcza już jedynie religijność tradycyjna, najczęściej przekazywana w rodzinie. Niezbędne zdaje się być pogłębienie wiary i osobiste przyjęcie prawd z nią związanych.
Na szczególną uwagę zasługuje dziś religijność młodzieży. Potwierdza to obserwacja zachowań religijnych tej grupy. Występuje w niej ogromny entuzjazm, który Jan Paweł II nazywa „wiosną Kościoła”. Ujawnia się on chociażby podczas Światowych Dni Młodzieży, gromadzących nawet kilkumilionowe tłumy. Z drugiej strony młodzież jest grupą wyjątkowo krytycznie nastawioną wobec całej zastanej przed siebie rzeczywistości (powszechne zjawisko kontestacji), a więc również rzeczywistości religijnej. Rozwikłanie tej dialektycznej wręcz zagadki nie wydaje się być łatwe.
Okres młodości jest czasem szczególnie intensywnego formowania się religijności człowieka; jest zarazem powszechnie znanym faktem największa ilość przypadków utraty wiary w tym właśnie okresie życia ludzkiego. Trudno zgłębić przyczyny tego zjawiska. Trzeba to jednak uczynić, by praca duszpasterska wśród młodzieży stała się efektywniejsza. Przyczynkiem do rozwiązania tego problemu być może stanie się niniejsza praca.
Jej celem jest próba odpowiedzi na pytanie: „Na ile i w jaki sposób osobiste doświadczenia religijne wpływają na religijność młodzieży?”. Wydaje się bowiem, iż religijność podbudowana osobistymi przeżyciami powinna być bardziej dojrzała, żywa i dynamiczna. Osobiste doświadczenie religijne będzie rozumiane, jako jakaś forma bezpośredniego kontaktu jednostki z Rzeczywistością Transcendentną.
W pracy zajęto się młodzieżą w przedziale wiekowym 17-20 lat.
Jest to najważniejszy okres w formowaniu się dojrzałego światopoglądu danej jednostki. Są to również ostatnie lata życia, kiedy młodzież znajduje się w zasięgu bezpośredniego oddziaływania duszpasterskiego (zwłaszcza poprzez katechizację). Problem poruszony w pracy zdaje się być aktualny i istotny przede wszystkim z duszpasterskiego punktu widzenia. Obecnie coraz powszechniej poszukuje się bowiem odpowiedzi na pytanie o model duszpasterstwa, jaki należy stosować, by religijność młodego pokolenia była dojrzała i żywa.
W części teoretycznej (rozdział I i II) zaprezentowany zostanie dorobek literatury dotyczący doświadczenia religijnego oraz szeroko rozumianej religijności
W literaturze polskiej istnieją wprawdzie opracowania dotyczące religijności młodzieży a także publikacje dotyczące problematyki doświadczenia religijnego. Nie powstały jednak prace próbujące połączyć wyżej wymienione zagadnienia. Poważną trudność stanowi fakt, że niniejsza praca będzie dotykać problematyki opisywanej przez różne dziedziny wiedzy: teologię, filozofię, psychologię, oraz socjologię.
Zestawienie tak różnych dyscyplin w jednej pracy niejako z konieczności pociąga za sobą nieuniknione trudności metodologiczne. Rzeczywistość będąca domeną teologii i filozofii, będzie analizowana również z perspektywy psychologicznej. Odmienność aparatu pojęciowego tych dyscyplin powoduje, że zjawisko doświadczenia religijnego musi być opisane językiem każdej z nich, by uzyskać pełny obraz interesującego nas zagadnienia. Zapewnia to zastosowany układ pracy.
Praca składa się z trzech części. W pierwszym rozdziale zostanie zaprezentowane filozoficzno-teologiczne rozumienie doświadczenia religijnego. Drugi rozdział traktuje o szeroko pojętej religijności a także o religijności młodzieży. W rozdziale trzecim zostaną zrelacjonowane własne badania empiryczno – psychologiczne przeprowadzone w Płocku wśród młodzieży szkół średnich oraz Studium Nauczycielskiego. W badaniach tych posłużono się kilkoma metodami psychologicznymi: Skalą Doświadczenia Religijnego (SDR) własnej konstrukcji, ankietą, oraz kwestionariusza Dirka Hutsebauta w tłumaczeniu W. Prężyny. Przy analizie otrzymanych wyników zastosowano Test istotności różnic „T studenta”, aby dostrzec różnice zachodzące między grupą młodzieży o wysokim poziomie obecności osobistych doświadczeń religijnych a grupą, u której takie doświadczenia nie wystąpiły.
Po przedstawieniu wyników badań nastąpi próba ich interpretacji, zaś w ostatniej części tego rozdziału znajdą się wnioski pastoralne.
Pracę uzupełnia aneks zawierający metody zastosowane w badaniach empirycznych.
[i] F. Grudniok. Służyć Panu. Kraków 1983 s. 301.