W chrześcijaństwie doświadczenie religijne jest zawsze doświadczeniem wiary. Jest ona centralnym aktem doświadczenia religijnego[i]. Wg Granata wiara połączona z miłością jest punktem wyjścia, a zarazem źródłem chrześcijańskiego doświadczenia. Wiara jest życiowym darem i prowadzi do obcowania z Bogiem. Nie jest obiektywna w sensie wiedzy. Trudno jest odróżnić wiarę od wierzenia[ii] i ustalić stopień pewności doświadczenia religijnego i dokonać rozróżnienia między wiarą jako aktem (tak pojęta wiara nie przyjmuje wątpienia) a wiarą jako postawą (wręcz zakłada wątpienie)[iii].
Doświadczenie religijne w ujęciu chrześcijańskim odznacza się głębią, trwałością, zasięgiem wpływu oraz oddziałuje na całość ludzkiej psychiki[iv]. Doświadczenie to jest różne od poznania filozoficznego, nie różnicą stopnia, lecz natury[v]. Polega na przyjęciu przez wiarę, na podstawie objawienia Bożego, przekonania o działaniu w człowieku Chrystusa, łaski Bożej, charyzmatów. W szczególnych przypadkach doświadczenie to występuje w formie kontemplacji czy doświadczenia mistycznego[vi].
Św. Paweł Apostoł określał doświadczenie religijne jako doświadczenie śmierci i zmartwychwstania z Chrystusem oraz jako doświadczenie w Duchu Świętym, umożliwiające urzeczywistnianie dziecięctwa Bożego. Św. Paweł głosił, że wiara bierze się ze słuchania, czym obniżył rangę elementu „doświadczenia”, który odgrywa tak ważną rolę w większości postaw religijnych. W sensie chrześcijańskim wiara nie jest doświadczeniem ani przekonaniem opartym na doświadczeniu, ale przede wszystkim posłuszeństwem i nadzieją (por. Hbr. 11, 1). Chrześcijaństwo podkreśliło potrzebę przekroczenia tego, co empiryczne, refleksyjnej akceptacji treści objawienia[vii].
Św. Jan Apostoł ujmuje to doświadczenie jako przedsmak życia wiecznego przez zbliżanie się w miłości do Boga.
Według teologii katolickiej doświadczenie religijne charakteryzuje się swoistą strukturą. Jest ukierunkowane na:
- stworzenie i historię,
- człowieka i wspólnotę,
- osobę Jezusa Chrystusa[viii],
Kryteriami jego autentyczności jest pozostawanie danego chrześcijanina w jedności ze wspólnotą, zgodność tego doświadczenia z zasadami duchowości chrześcijańskiej. Chrześcijańskie doświadczenie odznacza się więc teocentryzmem, chrystocentryzmem, antropocentryzmem oraz eklezjocentryzmem łączącym wymiar wertykalny z horyzontalnym[ix].
W. Gawlik postuluje, by mówić raczej o religijnym wymiarze doświadczenia, niż o doświadczeniu religijnym, ponieważ ten drugi termin prowadzić może do zawężenia pojęcia i ograniczenia jego znaczenia tylko do doświadczenia mistycznego i aktów kultowych. W pierwszym przypadku spotykamy się z doświadczeniem wyjątkowym, będącym udziałem niewielkiej tylko grupy ludzi, a poza tym wyjątkowo niekomunikatywnym. Akty kultowe natomiast (modlitwa, sakramenty, liturgia itp.) niewątpliwie wchodzą w zakres doświadczenia religijnego, ale go nie wyczerpują. Relacja religijna jest uświadomieniem sobie Boga jako Sacrum, dlatego też doświadczenie religijne zawiera w sobie otwieranie się człowieka na działanie osobowego Boga oraz jego odpowiedź na to działanie. Aby ta relacja zaistniała, człowiek musi jej pragnąć (szukanie Boga) oraz być osobiście przekonanym o otwartości Absolutu na jego wysiłki (doświadczenie miłości Boga). Bóg odsłania się wobec człowieka: w dziele stworzenia, w historii, w misterium grzechu, a także w osobistej historii jego życia. Świadomość doznawania obecności Boga w żadnym wypadku nie jest subiektywnym złudzeniem, lecz niezwykle cennym przypieczętowaniem kontaktu człowieka z Bogiem[x].
[i] Por. S. Kowalczyk. Drogi ku Bogu, jw. s. 95.
[ii] Pewne kryteria daje John Henry Newman. Por. J. H. Newman. Logika wiary. Warszawa 1956. s. 206.
[iii] Por. L. Dupre, jw. s. 45-46.
[iv] Por. W. Granat. Teologiczna Wiara, Nadzieja i Miłość. Lublin 1960 s. 221.
[v] Por. T. Dajczer. Rozważania o wierze. Częstochowa 1993 s. 12.
[vi] Szerzej na ten temat zob.: A. Żychliński. Teologia życia wewnętrznego. Kielce 1947 s. 362-368; J. Majkowski. Psychologia przeżyć mistycznych. „Roczniki Filozoficzne” 2-3: (1949-50) s. 172-184; Mistyka w życiu człowieka. Lublin 1980 (passim).
[vii] Por. L. Dupre, jw. s. 36-37.
[viii] Por. J. Ratzinger. Doświadczenie a wiara. „Communio” 4: 1981, 1 s. 16-31.
[ix] Por. Z. Zdybicka. Doświadczenie religijne, jw. kol, 158-159.
[x] Por. W. Gawlik. Osobiste doświadczenie religijne. „Znak” 25: 1973 nr 25 s. 1261-1264.