Miesiąc: lipiec 2018

W refleksji Soboru Watykańskiego II na temat społeczności kościelnej, jako struktury hierarchicznej, kluczowe miejsce zajmują biskupi. Biskupi ustanowieni są w kościele pasterzami, aby byli nauczycielami wiary kapłanami kultu świętego i sługami zarządzania[1]. Biskupom, jako następcą apostołów, powierzono zadania głoszenia ewangelii oraz kierowania swoim Kociołem lokalnym.

Punktem wyjścia dla rozważań na temat autonomii i zadań hierarchii kościelnej, w związku z autonomią i niezależnością kościoła, powinna być zasada poszanowania niezależności biskupów, proklamowana w dekrecie o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele „Christus Dominus”, gdzie czytamy: „W pełnieniu swojego apostolskiego zadania, zmierzającego do zbawienia dusz, biskupom przysługuje sama przez się pełna i całkowita wolność oraz niezależność od jakiejkolwiek władzy świeckiej. Z tego powodu nie wolno wprost czy pośrednio stawiać przeszkód w pełnieniu ich zadań kościelnych lub nie dopuszczać do swobodnego kontaktowania się za Stolicą Apostolską czy innymi władzami kościelnymi oraz ze swoimi podwładnymi[2]”. Autonomia i niezależność hierarchii kościelnej zakłada, więc nie tylko swobodę wykonywania swoich zadań przez biskupów ale również akceptacje tej zasady przez władze świeckie.

Zaznaczyć należy, iż atrybut niezależności przysługuje Biskupowi Rzymu, Kolegium Biskupów, Jak również biskupom w swoich kościołach lokalnych działających indywidualnie lub kolegialnie w ramach konferencji biskupów danego kraju lub regionu[3]. Od czasów Soboru Watykańskiego II zmienił się jednak charakter nauczania hierarchii kościelnej. Podczas gdy wcześniej były to interwencje prawne, skierowane do katolików w formie ogólnych nakazów i zakazów, po soborze nauczanie przyjęło charakter pastoralny skierowany nie tylko do katolików, ale do wszystkich ludzi dobrej woli[4].

Niezależność biskupów obejmuje przede wszystkim głoszenie zasad moralnych dotyczących życia społecznego oraz podejmowania interwencji o charakterze moralnym dotyczących konkretnych wydarzeń społecznych lub instytucji świeckich[5].

Pierwszy z tych elementów, a zarazem jednym z podstawowych zadań biskupów, jest głoszenie zasad moralnych obowiązujących w życiu społeczno-politycznym oraz krytyczna ocena współczesnych systemów doktrynalnych, politycznych lub ekonomicznych. Ojcowie soborowi wskazali na to w Dekrecie o apostolstwie świeckich „Apostolicam actuositatem”: „Do pasterzy należy jasne wyłożenie zasad dotyczących celu stworzenia i używania rzeczy doczesnych oraz dostarczanie pomocy moralnych i duchowych, by porządek rzeczy doczesnych odnowił się w Chrystusie[6]”, w tym samym dokumencie czytamy również, że „W odniesieniu do dzieł i instytucji porządku doczesnego zadaniem hierarchii kościelnej jest nauczanie i objaśnianie zasad moralnych, którymi należy w sprawach doczesnych[7].”

Drugim elementem jest dokonywanie interwencji o charakterze moralnym. Interwencje te mogą mieć charakter oceny określonych wydarzeń społeczno-politycznych lub wydania autorytatywnych rozstrzygnięć konkretnych sytuacji.

Ocena moralna wyjaśnia, jaka winna być godziwa droga postępowania adresata. W Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Ojcowie Soborowi wskazują, iż hierarchii kościelnej przysługuje „wydawanie osądu, również o sprawach, które dotyczą porządku politycznego zwłaszcza, gdy wymagają tego fundamentalne prawa osoby albo zbawienie dusz, przy zastosowaniu tych wszystkich środków pomocniczych, które zgodne są z Ewangelią i z dobrem wszystkich, stosownie do czasu i zmieniających się warunków[8]”. Tego typu ocena nie jest nakazem władzy kościelnej. Adresat po rozważeniu sytuacji, w jakiej się znajduje, powinien sam zdecydować czy postępować zgodnie z oceną moralną wydaną przez hierarchę.

Autorytatywne rozstrzygnięcie konkretnych sytuacji konfliktowych oprócz oceny moralnej danej sytuacji zawiera również wskazania jak adresat powinien zachować się w danej sytuacji. Na temat tego typu rozstrzygnięć w Dekrecie o apostolstwie świeckich czytamy, że hierarchii kościelnej „przysługuje także prawo wydawania sądu – po należnym rozważeniu wszystkiego i zasięgnięciu opinii biegłych – o zgodności takich dzieł i instytucji z zasadami moralnymi oraz prawo rozstrzygania w odniesieniu do tego, co jest wymagane do zachowania i rozwoju dóbr porządku nadprzyrodzonego[9]”. Trzeba zwrócić uwagę, że tego typu rozstrzygnięcia mogą być opatrzone sankcją moralną lub kanoniczną.  Zachowanie się sprzeczne z rozstrzygnięciem wydanym przez hierarchie kościelną można zakwalifikować, w zależności od opatrznej sankcji, jako grzech przeciwko cnocie posłuszeństwa w przypadku sankcji moralnej lub jako przestępstwo kościelne w przypadku sankcji kanonicznej.