Religijność niewątpliwie dotyczy całej sfery postaw i działalności człowieka. Nie sposób również przecenić jej roli w funkcjonowaniu osobowości, gdyż od strony psychologicznej jest „produktem” całej osobowości człowieka[i]. Wg Z. Chlewińskiego religijność należy traktować jako religijny aspekt osobowości[ii]. Religijność jego zdaniem należy do właściwości konstytuujących osobę ludzką. Tak więc religijność niewątpliwie odgrywa bardzo znamienną rolę w strukturze ludzkiego „ja”[iii].
Tym samym wartości religijne są predysponowane do odgrywania szczególnie doniosłej roli w życiu psychicznym człowieka. Wprowadzają w nie nowe treści i zajmują centalne miejsce we wszystkich jego ustosunkowaniach się do siebie samego, do innych ludzi i do różnorodnych zdarzeń zachodzących w otaczającym go świecie[iv]. Dojrzałość religijna oznacza immanentny, docelowy stan rozwoju religijności. Może ona przyjmować formy mniej lub bardziej doskonałe. Dojrzała religijność kształtuje się przez wychowanie danej jednostki w duchu przyjętych w danym środowisku pojęć, przez instytucje religijne oraz osobiste doświadczenia[v].
Kryteria dojrzałej religijności wg Z. Chlewińskiego (autor bierze pod uwagę tylko wyznania chrześcijańskie) można sprowadzić do pięciu podstawowych:
1) Autonomia motywacji religijnej. Zasada autonomii funkcjonalnej głosi, iż motywy (w tym i religijne) dorosłego człowieka nie mają związku funkcjonalnego z wcześniejszymi doświadczeniami, w których się zrodziły i ujawniły. Religia jako wartość sama w sobie jest zdolna pobudzić daną jednostkę do działania, wpływa znacząco na całokształt jej zachowań[vi]. W przypadku religijności dojrzałej motywacja religijna jest w pełni autonomiczna[vii].
2) Koncepcja Boga. Pojęcie, jakie człowiek ma o Bogu nigdy nie ma charakteru adekwatnego, lecz jedynie analogiczny. Dojrzała religijność tworzy dojrzały, apofatyczny obraz Boga. Wobec tej, niewyrażalnej Rzeczywistości znaki naturalnego języka uzyskują odniesienia analogiczne. Dojrzały obraz Boga jest wolny od emocji i projektowanych doświadczeń[viii].
3) Umiejętność różnicowania elementów istotnych i ubocznych w religii. Człowiek religijnie dojrzały potrafi zróżnicować poszczególne aspekty swojego wyznania i odróżnić to, co istotne od tego, co ma jedynie uboczny, historycznie uwarunkowany charakter[ix].
4) Umiejętność rozwiązywania kryzysów religijnych. W przypadku człowieka o dojrzałej religijności kryzysy religijne traktowane są jako twórczy impuls prowadzący do wykształtowania się bardziej dojrzałej myśli religijnej[x].
5) Autentyczność przekonań religijnych. Przekonania religijne są o tyle specyficzne, że dotyczą odmiennej, transcendentnej, pozaempirycznej (w wąskim sensie) rzeczywistości. Jako kryterium autentyczności przekonań przyjmujemy świadome uznawanie pewnych przekonań ze względu na siłę ich argumentów dla uznającego, czy też ze względu na ich wartość. Fakt przyjęcia twierdzeń religijnych nie zwalnia człowieka dojrzałego od prób lepszego ich zrozumienia, oceny, czy nawet weryfikacji[xi].
Do wyżej wymienionych kryteriów dojrzałej religijności można również dodać, za Allportem[xii] stałość i zwartość konsekwencji moralnych płynących z wiary, szerokość pojmowania religijnego, integralny charakter religijności oraz jej charakter heurystyczny.
Religijność dojrzała, która jest oparta na przekonaniach staje się centralnym dynamizmem w strukturze osobowości. Religijność taka znajduje się w centrum świadomości jednostki, zaś ocena ludzi, zdarzeń, czy sytuacji dokonuje się poprzez odniesienie ich do wartości centralnej[xiii].
[i] D. Ziółkowski. Z Zagadnień dojrzałości religijnej. „Znak” 12: 1971 s. 1587-1595.
[ii] Por. Z. Chlewiński. Religijność dojrzała. W: Wybrane zagadnienia z psychologii pastoralnej. Lublin 1989 s. 9.
[iii] Por. Z. Chlewiński. Dojrzałość, osobowość, sumienie, jw. s. 86-87.
[iv] Por. Z. Chlewiński. Religijność dojrzała, jw. s. 10-11.
[v] Por. Z. Chlewiński. Dojrzałość, osobowość, sumienie, jw. s. 88.
[vi] Por. D. Ziółkowski, jw. s. 1593.
[vii] Por. Z. Chlewiński. Religijność dojrzała, jw. s. 13-15.
[viii] Por. Z. Chlewiński. Dojrzałość, osobowość, sumienie, jw. s. 92-95.
[ix] Por. Z. Chlewiński. Religijność dojrzała, jw. s. 17-19.
[x] Por. Z. Chlewiński. Dojrzałość, osobowość, sumienie, jw. s. 98-104.
[xi] Por. Z. Chlewiński. Religijność dojrzała, jw. s. 25-36.
[xii] G. Allport. Osobowośc i religia.
[xiii] Por. Z. Chlewiński. Dojrzałość, osobowość, sumienie, jw. s. 106.