Święty Augustyn, wpływowy biskup z Hippony i jeden z czterech wielkich Ojców Kościoła Zachodniego, jest znany ze swojego wpływu na rozwój doktryn chrześcijańskich, szczególnie dotyczących łaski, wolnej woli i oryginalnego grzechu. Jego wezwanie do usunięcia literatury sprzecznej z doktryną Kościoła z idealnego społeczeństwa chrześcijańskiego jest jednym z kontrowersyjnych elementów jego nauczania i pozostaje przedmiotem debaty wśród uczonych.
Augustyn, wychowany na neoplatońskiej filozofii, konwertował na chrześcijaństwo w wieku 31 lat, a swoje wcześniejsze przekonania potraktował jako przeszkodę na drodze do prawdy. Jego postawa względem literatury, która sprzeciwiała się doktrynie Kościoła, ukształtowała się przez to osobiste doświadczenie. W swoim dziele „Wyznania”, opisał jak jego wcześniejsze zainteresowanie manicheizmem i innymi filozofiami odciągało go od prawdziwej wiary. Ta perspektywa zdecydowanie wpłynęła na jego podejście do literatury niezgodnej z doktryną chrześcijańską.
Według Augustyna, literatura sprzeczna z doktryną Kościoła nie powinna mieć miejsca w społeczeństwie chrześcijańskim, ponieważ mogła zasiewać zamęt i prowadzić do herezji. Dla niego, idealne społeczeństwo chrześcijańskie powinno być zjednoczone w prawdzie, której źródłem jest Bóg. Każde dzieło, które sprzeciwiało się tej prawdzie, było dla niego potencjalnie szkodliwe.
Augustyn popierał idea intelektualnej refutacji nieprawdziwych idei i doktryn. Wierzył, że prawda ostatecznie triumfuje nad błędem i że powinniśmy dążyć do zrozumienia i wyjaśnienia prawdy, a nie po prostu niszczyć to, co jest nieprawdziwe. Dlatego jego wezwanie do usunięcia sprzecznej literatury powinno być rozumiane raczej jako wezwanie do edukacji i dialogu, niż jako wezwanie do cenzury. Ta idea zbiega się z tradycją chrześcijańskiego humanizmu, która uznaje wartość intelektu i roli edukacji w odkrywaniu prawdy.
Niemniej jednak, perspektywa Augustyna na literaturę niezgodną z doktryną Kościoła jest przedmiotem krytyki. Współcześni badacze często argumentują, że każde społeczeństwo, które eliminuje literaturę sprzeczną z dominującymi przekonaniami, ryzykuje stłumienie wolności słowa i myśli. Taka postawa może prowadzić do autorytaryzmu i nietolerancji.
Święty Augustyn, który był niezwykle wpływowym teologiem, Ojcem i Doktorem Kościoła, ostrzegał przed czytaniem poezji i innych form literatury, które jego zdaniem mogły sprzeciwiać się doktrynie Kościoła. Jego punkt widzenia wynikał z przekonania, że ideały chrześcijańskie powinny być priorytetem w idealnym społeczeństwie chrześcijańskim, a wszelka literatura, która sprzeciwia się tym ideałom, nie powinna być tolerowana.
Augustyn uważał, że filozofia materialistyczna wywodzi się z „Babilonu” i nalegał na odrzucenie takich przekonań. Do tego, uważał, że nawet teksty naukowe dotyczące filozofii naturalnej czy matematyki, które nie zgadzały się z Pismem Świętym, można było interpretować jako formę magii.
Jego nauka była uważnie słuchana i podjęto wiele działań, aby usunąć literaturę, której treść nie była zgodna z punktem widzenia Kościoła. Sugerował, że należy zachować jedynie te starożytne materiały, które były zgodne z doktryną chrześcijańską. W szczególności krytykował poezję i dramaty, które jego zdaniem obrażały moralność seksualną chrześcijan, twierdząc, że powstały one pod wpływem złośliwych pogańskich demonów.
Kampania przeciwko takiej literaturze była niezwykle skuteczna. Jak wskazuje D. Rohmann, jedynie około 1 procent starożytnych tekstów przetrwało do naszych czasów. Ten fakt stanowi świadectwo skali oddziaływania i wpływu Augustyna na ówczesne społeczeństwo chrześcijańskie.
Dirk Rohmann, Christianity, Book-Burning and Censorship in Late Antiquity, Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston 2016.